 |
2ـ محاکمه و حسابرسی انسان‌ها در روز قیامت در همین دنیا است، یا در مکان دیگری انجام میشود؟
آنچه از ظاهر آیات و روایات به دست می‌آید و بین دانشمندان مسلمان مشهور است، این است که حسابرسی در روز حشر و قیامت در همین دنیا بر روی زمین برپا میشود.[1] اما شکل و چگونگی آن مانند زمین امروزی که ما می‌بینیم و بر روی آن زندگی میکنیم نیست، بلکه این زمین از جهت کیفیت و خصوصیات کنونی تغییر کرده و تبدیل به زمین دیگری میشود، چنان‌که پروردگار متعال در این باره می‌فرماید: «یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ وَ بَرَزُوا لِلَّهِ الْواحِدِ الْقَهَّار»؛[2] در آن روز که این زمین به زمین دیگر، و آسمانها (به آسمان‌‌هاى دیگرى) مبدل مىشود، و آنان در پیشگاه خداوند واحد قهار ظاهر مىگردند.
دیدگاه‌ها در کیفیت تغییر زمین
تغییر یک چیز به پنج‌گونه متصور است، که عبارت‌اند از: 1. تغییر ذاتی،[3] 2. تغییر صفاتی،[4] 3. تغییر حالی،[5] 4. تغییر مکانی،[6] 5. تغییر زمانی.[7]
در کیفیت تبدیل زمین و آسمانها به دو صورت اختلاف شده است.[8]
1. گروهی از علمای تفسیر گفته‌اند مراد از تغییر زمین، تغییر ذاتی است؛ بدین معنا که ذات و ماهیت و حقیقت زمین عوض میشود و چیزی غیر از این زمین و آسمان به وجود می‌آید.[9] که خود این گروه نظریات و دیدگاه‌های متفاوتی دارند.
الف. عده‌ای به طور مبهم می‌گویند زمین و آسمان، به زمین و آسمان دیگرى تبدیل مىشوند.[10]
ب. برخی گفته‌اند در روز قیامت، کره زمین تبدیل به آتش مىشود و وراى آن بهشت است که مردم منظرههاى زیباى آن‌را مىنگرند، هنوز برنامه حساب آغاز نشده است و مردم در آن کوره داغ، سخت ناراحت و پریشانند.[11]
ج. گروه دیگر می‌گویند آسمانها بهشت و دریاها آتش مىشوند و زمین دگرگون میگردد.[12]
د. عده دیگر می‌گویند زمین براى هر کسى به مقتضاى حال او مبدل مىشود، براى اهل ایمان به صورت نانى در مىآید که در طول روز عرصات از آن مىخورند و براى بعضى دیگر نقره براى گروهى تبدیل به زمین بهشت و براى گروهى تبدیل به زمین جهنم مىشود.[13]
از امام باقر (علیه السلام) در تفسیر این آیه و تبدیل زمین چنین نقل شده است: «زمین به صورت نان تازهاى در مىآید که مردم تا پایان حساب از آن مىخورند. راوی می‌گوید از امام پرسیدم چگونه با آن همه ترس و وحشت انسان به فکر خوردن می‌افتد، بلکه خوردن از یادش می‌رود. امام فرمود آیا ترس و عذاب روز حساب سخت‌تر است یا زمانی که در آتش جهنم در حال عذاب هستند ؟ چگونه در آن‌جا خوردن و آشامیدن را فراموش نمی‌کنند و درخواست طعام و نوشیدنی می‌کنند که از آتش جهنم و آهن گداخته می‌خورند، ولی در روز حساب که عذاب و ترسش به اندازه جهنم نیست خوردن و آشامیدن را فراموش می‌کنند».[14]
2. تغییر صفاتی؛ بدین معنا که حقیقت و ماهیت زمین به حال خود باقی می‌ماند، اما برخی از خصوصیات ظاهری یا باطنی آن تغییر میکند، کوهها در زمین از هم مىپاشد و دریاها شکافته مىگردد و زمین یکسره هموار مىشود چنان که در آن تپّه و گودالى دیده نمىشود و همچون نقره سفید مىشود، آسمانها نیز تغییر پیدا می‌کنند، ماه و خورشید و ستارگان، از میان مىروند.[15]
مۆیّد آن روایتی است از پیامبر گرامى اسلام که فرمود: «خداوند زمین را به زمین دیگر تبدیل مىکند و همچنین آسمانها را. آنها را همچون سفرهاى مىگستراند، بطورى که در آن کجى و انحرافى وجود ندارد. آن گاه مردم به سوى این چیز تبدیل یافته، رانده مىشوند و هر کس در جاى نخستین خود قرار مىگیرد. هر چه در شکم آن بوده، در شکم و هر چه بر پشت آن بوده در پشت، جاى مىگیرد.»[16]
همچنین سهل بن ساعدى از پیامبر روایت کرده است که: «مردم بر زمین سفید و هموارى محشور مىشوند که هیچ نشانهاى براى کسى در آن نیست.»[17]
علامه طباطبائی می‌فرماید: «منشأ این اختلاف در تفسیر تبدیل زمین و آسمان، اختلاف روایاتى است که در تفسیر این آیه آمده است. و اختلاف روایات در صورتى که معتبر باشند، خود بهترین شاهد است بر اینکه ظاهر آیه شریفه مقصود نیست، و این روایات به عنوان مثل آمده است.
دقت کافى در آیاتى که پیرامون تبدیل آسمانها و زمین بحث مىکند، این معنا را مىرساند که این مسئله در بزرگی به گونه‌ای است که در تصور نمی‌گنجد، و هر چه در آن باره فکر کنیم- مثلاً تصور کنیم زمین نقره و آسمان طلا مىشود و یا بلندی‌ها و پستىهاى زمین یکسان گردد و یا کره زمین یک پارچه نان پخته گردد- باز آنچه را که هست تصور نکردهایم».[18]
پی نوشتها:
[1]. اما بر خلاف مشهور، برخی گفته‌اند: مردم در زمین دیگرى که زمین آخرت است و جهنم در آن‌جا است، محشور مىشوند. طبرسى فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج 6، ص 499
[2]. ابراهیم، 48.
[3]. بدین معنا که ذات و ماهیت و حقیقت یک چیز عوض میشود. مانند اینکه چوب را می‌‌سوزانیم ماهیتش عوض میشود و تبدیل به خاکستر میگردد.
[4]. بدین معنا که حقیقت یک چیز به حال خود باقی می‌ماند فقط برخی از صفات آن تغییر میکند. مانند اینکه پارچه سفید را رنگ سیاه میکنیم مشکی میشود.
[5]. حالت و ویژگی یک چیز عوض میشود. مانند اینکه شراب را تبدیل به سرکه میکنیم حالت مست کننده بودن آن از بین می رود و عوض میشود.
[6]. مکان یک چیز عوض میشود. مانند اینکه نهالی را از جایی به جای دیگر انتقال می‌دهیم.
[7]. زمان نسبت به یک چیز تغییر میکند مثلاً با بودن خورشید در نقطه اعتدال، ظهر و روز بوده اما پس از عبور و گذشت چند ساعته از آن نقطه و غروب کردن خورشید شب خواهد شد در این فرض، تغییر زمانی حاصل شده است.
[8]. مجمع البیان، ج 6، ص 498.
[9]. مجمع البیان، ج 6، ص 498 – 499؛
[10]. مجمع البیان، ج 6، ص 498.
[11]. مجمع البیان، ج 6، ص 499.
[12]. مجمع البیان، ج 6، ص 499؛
[13]. المیزان، ج 12، ص 88؛ مجمع البیان، ج 6، ص 499.
[14]. کافی، ج 6، ص 286
[15]. مجمع البیان، ج 6، ص 498؛
[16]. مجمع البیان، ج 6، ص 498.
[17].همان، ج 6، ص 499.
[18]. المیزان، ج 12، ص 88.
*
نظرات شما عزیزان:
آمار
وب سایت:
